Na današnji dan, 04, oktobar

1582 - Poslednji dan Julijanskog kalendara u papskoj državi, Španiji i Portugalu, narednog dana stupio na snagu Gregorijanski kalendar sa datumom 15. oktobar.

1669 - Umro je holandski slikar Rembrant Harmens van Rajn, jedan od najvećih u istoriji slikarstva, čije su slike prepoznatljive po dramatičnoj igri svetlosti i senki, dubini kolorita kao i psiholoskoj pronicljivosti. Omiljeni su mu bili biblijski motivi, portreti i autoportreti. Uradio je oko 650 uljanih slika, oko 300 gravira i oko 2.000 crteža, uključujući remek dela kao što su "Noćna straža", "Izgubljeni sin", "Čas anatomije doktora Tulpa", "Hristos kao baštovan", "Dobri Samarićanin", "Hodočasnici u Emausu", "Suknari", "Vitsavej", "Jakov blagosilja unuke", "Venera i Kupidon", "Verenici", "Flora", "Danaja", "Starica", "Jevrejska nevesta", "Porodični portret", "Predeo s vetrenjačom", više od 60 autoportreta, portrete njegove žene Saskije van Ojlenburh, sina Tita, prijatelja Jana Siksa.

1830 - Belgija je proglasila nezavisnost. Do Napoleonovih ratova ona se nalazila pod Habzburzima. Od Bečkog kongresa 1815. do 1830. Belgija je (kao i Luksemburg) sastavni deo Holandije (Nizozemske). Belgijanci su izraziti katolici, za razliku od protestantske Holandije, pa je u pozadini pobune iz 1830. bila i suprotnost te vrste.

1883 - Voz "Orijent ekspres" krenuo na prvo putovanje od Pariza do Konstantinopolja, poslednje je bilo 12. decembra 2009. godine.

1865 - Pruski kancelar Oto fon Bizmark i francuski car Napoleon III postigli su u Bijaricu (ekskluzivno letovalište na Atlantiku severno od Pirineja) sporazum da Pruska preuzme vodeću poziciju među nemačkim državama od Habzburga (Austrije). Bizmarkova agresivna politika izazvala je 1870. rat u kojem je Nepoleon III doživeo težak poraz, a Pruska je - delimično i na ruševinama njegovog carstva - uspostavila ujedinjeno Nemačko carstvo (bez austrijskih zemalja).

1903 - Rođen Džon Vinsent Atanasof, bugarski naučnik, izumeo prvi elektronski digitalni kompjuter.

1924 - Rođen je američki glumac Čarls Karter, poznat kao Čarlton Heston, upamćen po ulogama u holivudskim pseudoistorijskim spektaklima kao i filmovima fantastike. Filmovi: "Deset zapovesti", "Ben Hur" (Oskar), "Orkanski visovi", "Julije Cezar", "Agonija i ekstaza", "El Sid" (Oskar), "Major Dendi", "Planeta majmuna", "Zemljotres". Bio je društveno angažovan, posebno kao zagovornik prava na nošenje oružja, što je specifičan problem vezan za unutrašnje prilike SAD.

1957 - Sovjetski Savez je lansirao u orbitu oko Zemlje prvi veštački satelit "Sputnjik 1", težak 83 kilograma, koji je leteo po eliptičnoj putanji do visine 900 kilometara. Sjedinjene države bile su tada neprijatno iznenađene, pošto je satelit mogla u orbitu, da izbaci samo izuzetno snažna raketa, bitno jača od onih kojima su tada raspolagale SAD.

1970 - Pronađena je mrtva američka pevačica Dženis Džoplin, najpoznatija bela pevačica bluza šezdesetih godina 20. veka. Uzrok smrti bila je prekomerna doza narkotika.

1977 - Ujedinjene nacije proklamovale Opštu deklaraciju o zaštiti životinja, a 4. oktobar proglašen Svetskim danom zaštite životinja.

Izvor: Zanimljive informacije

Na današnji dan, 03. oktobar

1226 - Umro je Franja Asiški, italijanski monah, osnivač rimokatoličkog monaškog reda nazvanog po njemu - Franjevci (Franciskanci). Poreklom iz imućne trgovačke porodice, od 1205. odlučuje se za život u krajnjoj askezi i potpunu posvećenost monaškim hrišćanskim idealima. Još za života je bio veoma poštovan. Monaški red koji sledi njegovo monaško pravilo jedan je od najbrojnijih katoličkih redova.

1791 - Rođen je srpski pisac Sima Milutinović Sarajlija, preteča srpskih romantičara. Nadimak je dobio po mestu rođenja. Školovao se u Beogradu, Zemunu, Segedinu, Sremskim Karlovcima. Borio se u ustancima Srbije za nezavisnost, a u Cetinju je od 1827. bio sekretar vladike Petra I Petrovića Njegoša i vaspitač i pesnički učitelj njegovog sinovca Petra II Petrovića Njegoša. Na poziv kneza Miloša Obrenovića vratio se 1831. u Srbiju i bio sekretar Ministarstva prosvete i istoriograf kneza Miloša. Dela: spevovi "Srbijanka", "Trojebratstvo", "Trojesestarstvo", tragedija "Obilić", istorijski spisi "Istorija Srbije", "Istorija Crne Gore", zbirka narodnih pesama "Pjevanija crnogorska i hercegovačka".

1835 - Rođen je francuski kompozitor, pijanista, dirigent, orguljaš i muzički pisac Šarl Kamij Sen Sans, romantičar muzički uglađene forme. Dela: opera "Samson i Dalila", tri simfonije, poema "Ples smrti", četiri simfonijske pesme, pet klavirskih koncerata, tri koncerta za violinu, dva koncerta za violončelo, kompozicija za kamerni sastav "Karneval životinja", klavirski trio, dva gudačka kvarteta, svita za violončelo, oratorijum "Potop", balet "Brbljivica".

1888 - Rođen je nemački novinar Karl fon Osjecki, dobitnik Nobelove nagrade za mir 1935. koji je razotkrio ponovno naoružavanje nacističke Nemačke pred Drugi svetski rat. Prvi put je uhapšen 1931. i opet 1933. po dolasku nacista na vlast. Držao se izuzetno hrabro u koncentracionim logorima. Umro je 1938. od posledica torture.

1895 - Rođen je ruski pisac Sergej Aleksandrovič Jesenjin. Smatra se jednim od najvećih i sigurno najomiljenijih pesnika Rusije. Bio je razbarušen boemski tip i živeo je veoma intenzivno, u tridesetoj godini je izvršio samoubistvo. Njegovi stihovi, po opštoj oceni, najvišeg su dometa. Veoma je uticao na generacije pesnika, ne samo ruskih. Dela: zbirke pesama "Zadušnice", "Ispovest mangupa", "Triptih", "Stihovi skandalista", "Sovjetska Rusija", "Persijski motivi", pripovetka "Urvina", poema "Ana Snjegina", dramska poema "Pugačov". Postoje sumnje da je iza njegove smrti stajala sovjetska tajna policija.

1929 - Ime države Kraljevina Srba, Hrvata i Slovenaca promenjeno je u Kraljevina Jugoslavija.

1932 - Irak je stekao nezavisnost i postao član Društva naroda. Do Prvog svetskog rata Irak je bio sastavni deo Turske, da bi zatim postao britanska mandatna teritorija.

1990 - Ujedinjene su dve nemačke države nastale posle Drugog svetskog rata, i to tako što je Nemačka Demokratska Republika (Istočna) postala sastavni deo Savezne Republike Nemačke.

1997 - Japanski voz na magnetnim jastucima je brzinom od 451 kilometar na čas oborio svetski rekord na eksperimentalnoj železničkoj deonici zapadno od Tokija.

Izvor: Zanimljive informacije

Na današnji dan, 02. oktobar

1187 - Arapski vojskovođa i egipatski sultan Saladin preoteo je Jerusalim od hrišćana, što je 1189. izazvalo Treći krstaški rat.

1452 - Rođen je engleski kralj Ričard III, koji je vladao od 1483. do 1485, kad je poginuo u bici kod Bosvorta, u borbi s trupama Henrija VII, osnivača dinastije Tjudor. Ričardovom pogibijom okončan je "Rat dveju ruža" - nazvan tako jer je dinastija Lankaster, s kojom je Henri VII bio u srodstvu, imala u grbu crvenu, a dinastija Jork belu ružu.

1608 - Holandski optičar Hans Liperšej prikazao je u Hagu prvi upotrebljiv teleskop.

1836 - Engleski prirodnjak Čarls Darvin doplovio je na brodu "Bigl" u Englesku, posle petogodišnjih istraživanja živog sveta u Južnoj Americi i na ostrvima u južnom Pacifiku, koja su odlučujuće doprinela razvoju njegove teorije o evoluciji, odnosno o poreklu vrsta.

1847 - Rođen je nemački državnik i feldmaršal Paul fon Hindenburg, u Prvom svetskom ratu načelnik štaba nemačke Vrhovne komande, a od 1925. do smrti 1934. predsednik Nemačke. Istog dana kad je umro, vođa nacista kancelar Adolf Hitler preuzeo je apsolutnu vlast, što je bio definitivni kraj Vajmarske republike, uspostavljene posle nemačkog poraza u Prvom svetskom ratu.

1852 - Rođen je škotski hemičar Vilijam Remzi, dobitnik Nobelove nagrade za hemiju 1904. koji je otkrio gasove helijum, argon, kripton, radon, neon i ksenon. Dokazao je da se helijum stvara prilikom radioaktivnog raspadanja radijuma.

1869 - Rođen je indijski nacionalni vođa Mohandas Karamčand Gandi, nazvan Mahatma (velika duša), predvodnik borbe za oslobođenje Indije od britanske kolonijalne vlasti, otac moderne Indije. Završio je prava u Engleskoj 1891. od 1893. do 1914. predvodio je u Južnoj Africi tamošnje Induse, a od 1919. pokret za nezavisnost Indije. Gandijeva taktika, koju je usvojio Indijski Nacionalni Kongres, partija koja je predvodila borbu za nezavisnost, većinom je podrazumevala pasivan otpor. Sam Gandi živeo je izrazito asketski, i njegovi štrajkovi glađu pokazali su se kao metod pred kojim je britanska uprava bila nemoćna. Stekao je ogroman ugled ne samo u Indiji. Pola godine posle sticanja nezavisnosti Indije, u Nju Delhiju ga je u januaru 1948. ubio jedan hindu fanatik iz sekte "Hindu Mahasabha".

1870 - Stanovništvo Papske države (zvanično "Patrimonium Sancti Petri") plebiscitom je odlučilo da se ujedini sa Italijom, a prestonica ujedinjene Italije je postao Rim (do tada središte papske države), umesto Firence. Papska država obnovljena je tek Lateranskim sporazumom između Pija XI i Musolinija 1929.

1935 - Italija je napala Etiopiju (Abisiniju). Drevno afričko carstvo pokoreno je korišćenjem najmodernijih nedozvoljenih sredstava poput bojnih otrova. Etiopija je tada spojena sa italijanskim kolonijama Somalijom i Eritrejom i obrazovana je Italijanska Istočna Afrika. Etiopski car (negus) Haile Selasije oslobodio je, uz pomoć Britanaca svoju zemlju već 1941.

1944 - Nemci su ugušili ustanak u Varšavi koji je u Drugom svetskom ratu podigla Otadžbinska armija lojalna emigrantskoj vladi u Londonu, a pridružili su mu se i varšavski odredi prosovjetske Narodne armije. Kad je ustanak započeo 1. avgusta 1944. Crvena armija i Prva poljska armija, formirana u Sovjetskom Savezu, ulazile su u varšavsko predgrađe Pragu, ali nisu prešle reku Vislu. Više od 200.000 civila i 25.000 ustanika poginulo je tokom borbi, a odmazda nad preživelima bila je posebno brutalna.

1973 - Umro je finski trkač Pavo Nurmi, koji je na dugim stazama osvojio devet zlatnih medalja na Olimpijskim igrama 1920, 1924. i 1928. Svetske rekorde je obarao 29 puta.

2006 - Uspešno se spustila na zemlju prva kosmička turistkinja Amerikanka iranskog porekla Anuša Ansari. Uprkos manjih problema prvih dana leta, ona je uspešno i u potpunosti izvela sve naučne eksperimente tokom boravka na Međunarodnoj kosmičkoj stanici. Rođena u Teheranu 1967. emigrirala je u SAD 1984. Turizam u svemiru koštao ju je 20 miliona dolara.

 Izvor: Zanimljive informacije

Na današnji dan, 30. septembar

1846 - Američki zubar Vilijam Morton prvi je upotrebio anesteziju (etar) prilikom vađenja zuba.

1876 - Rođen je srpski pisac, pozorišni kritičar i diplomata Milan Rakić, reformator stiha i veliki znalac jezika, član Srpske kraljevske akademije, predsednik Srpskog PEN kluba. Posle završenih studija prava u Parizu, radio je u Beogradu kao činovnik, a od 1904. bio je u diplomatskoj službi. Pojavio se 1903. zbirkom "Pesme" kao potpuno izgrađen pisac, misaon i osećajan, pesnik unutrašnjih nemira i sukoba. Objavio je 1912. zbirku "Nove pesme" i 1936. "Pesme". Pedesetak pesama, koliko je ukupno napisao, odlikuju se elegancijom i savršenstvom forme i spadaju u vrh srpske lirike 20. veka, poput "Na Gazimestanu", "Jefimija", "Dolap", "Simonida", "Napuštena Crkva", "Orhideja", "Ljubavna pesma". Pozorišne kritike koje je pisao, po opštoj oceni, veoma su pouzdane i odraz su izuzetne lične kulture.

1882 - Rođen je nemački fizičar Hans Vilhelm Gajger. Bavio se izučavanjem radioaktivnosti i 1928. izumeo je napravu za registrovanje i brojanje naelektrisanih čestica i gama-zraka, odnosno za merenje radioaktivnosti, poznatu kao "Gajgerov brojač".

1955 - U automobilskoj nesreći u 24. godini poginuo je Džejms Din, američki glumac koji je postao simbol pobunjene mladosti u godinama sveopšteg oslobađanja nakon okončanja Drugog svetskog rata. Tragičan kraj doprineo da njegov lik preraste u svojevrstan mit. Filmovi: "Istočno od raja", "Buntovnik bez razloga", "Div".

1960 - Emitovana prva epizoda američke crtane serije "Kremenko".

1962 - Beli rasisti izazvali su nerede u Oksfordu u američkoj državi Misisipi zato što je na osnovu odluke federalnog suda crnac Džejms Meredit upisan na Univerzitet Misisipija.

1980 - Izrael je uveo valutu po imenu - šekel, koja je zamenila dotadašnju izraelsku funtu. Naziv novčane jedinice odabran je prema imenu koje je poznato u drevnim tekstovima kao sredstvo plaćanja u antičkoj jevrejskoj državi.

1985 - Umro je američki seizmolog Čarls Rihter, čijim je prezimenom nazvana skala za merenje jačine zemljotresa.

1989 - Umro je srpski pisac Oskar Davičo, koji je između dva svetska rata pripadao grupi pisaca nadrealista izrazito leve orjentacije. U vreme nemačke okupacije u Drugom svetskom ratu interniran je u Italiju, odakle je 1943. pobegao i priključio se partizanima. Dela: zbirke pesama "Višnja za zidom", "Nastanjene oči", Flora", "Tropi", "Kairos", "Trema smrti", romani "Pesma", "Beton i svici", "Radni naslov beskraja", "Ćutanje", "Gladi", "Tajne", "Bekstva", "Zavičaji", "Gospodar zaborava".

1991 - Umro Toma Zdravković

2009 - Umro je Pavel Popovič, legendarni ruski (sovjetski) kosmonaut iz prvog, "gagarinovskog" kruga. Od 1954. nalazio se kao pilot u sastavu Ratnog vazduhoplovstva Sovjetskog Saveza. Prvi put u kosmos, u trajanju dva dana, 22 sata i 57 minuta, leteo je kao komandir broda "Vostok-4" avgusta 1962. posle čega je pripreman za let na Mesec. Od 1980. do 1989. bio je zamenik načelnika Centra za pripremu kosmonauta "Gagarin". Dvostruki je heroj Sovjetskog Saveza.

Izvor: Zanimljive informacije

Na današnji dan, 29. septembar

106 - p.n.e. - Rođen je rimski vojskovođa i državnik Gnej Pompej Veliki, osvajač Jerusalima 61. pre n.e. Učestvovao je u gušenju ustanka rimskih robova koji je od 71. do 69. p.n.e. predvodio Spartak, a glas velikog vojskovođe je stekao 66. p.n.e. pobedom nad pontskim kraljem Mitridatom VI Eupatorom, čime je učvrstio rimsku vlast u Maloj Aziji. S Julijem Cezarom i Licinijem Krasom 60. p.n.e. je stvorio Prvi trijumvirat, na šta je bio prinuđen jer ga je Senat sprečio da uspostavi ličnu vlast. U borbi za primat kasnije se udružio sa Senatom, koji ga je 52. p.n.e. izabrao za jedinog konzula, ali je vlast izgubio kada ga je Cezar porazio 48. p.n.e. u bici kod Farsale, posle koje se sklonio u Egipat gde je ubijen.

1511 - Rođen je španski lekar i teolog Migel Serveto, koji je otkrio da krv cirkuliše u pluća iz desne srčane komore. Radio je uglavnom u Francuskoj, gde je objavio spise "Christianismi restitutio" u kojima je odbacio kao apsurdnu hrišćansku doktrinu o Svetom trojstvu, što je izazvalo gnev i rimokatolika i protestanata. Na zahtev vođe švajcarskih protestanata Žana Kalvina uhapšen je u Ženevi, u kojoj se skrivao od rimokatoličke inkvizicije, i potom je osuđen na smrt spaljivanjem.

1518 - Rođen je italijanski slikar Jakopo Robusti Tintoreto, jedan od najvećih majstora 16. veka. Radio je ogromne kompozicije, ne gubeći pri tom smisao ni za najsitnije pojedinosti. Snažno je uticao na evropske slikare, posebno na impresioniste. Stvarao je u rodnoj Veneciji u kojoj su sačuvana njegova glavna dela "Raj" u Duždevoj palati, "Tajna večera" u crkvi San Đorđo Mađore, "Raspeće" u Skuoli di San Roko.

1547 - Rođen je španski pisac Migel de Servantes Saavedra, autor "Don Kihota", prvog realističkog romana španske književnosti. Bio je komornik i sekretar rimskog kardinala Đulija Akvavivija, zatim vojnik i učestvovao je u pomorskoj bici kod Lepanta 1571. Pri povratku u Španiju 1575. uhvatili su ga pirati i odveli u Alžir, gde je pet godina proveo u ropstvu dok njegovi rođaci nisu sakupili novac za otkup. Živeći u bedi morao je da prihvati posao koji donosi malo novca a dosta omraze: postao je agent za nabavku žita i ulja za Špansku armadu. Poslodavci nisu bili zadovoljni pa je zatvoren i čak isključen iz crkve. Potom se ponovo prihvatio sličnih poslova, ali ga je siromaštvo pratilo do smrti. Njegov književni rad veoma je raznovrstan - pisao je romane, drame, komedije, pripovetke i pesme. U "Don Kihotu" - u formi kritike preživelih srednjovekovnih vrednosti Španije prikazao je svevremene i opšte ljudske probleme na neprevaziđen način. Ostala dela: romani "Galateja", "Persiles i Sigismunda" (preteča modernog avanturističkog romana), zbirka 12 pripovedaka "Uzorne pripovetke", istorijska drama "Numansija", psihološka komedija "Blaženi raspusnik", komedija karaktera "Pedro de Urdemalas", poema "Putovanje na Parnas".

1758 - Rođen je engleski admiral Horacio Nelson. Uneo je radikalne novine u pomorsko ratovanje i jedan je od najvećih pomorskih stratega u istoriji. Učestvovao je u 140 bitaka i 40 puta je ranjavan. Izgubio je oko u bici kod Kalvija 1794. a desnu ruku u bici kod Tenerife 1797. Kod Trafalgara je 1805. uništio francusku flotu, ali je tada i smrtno ranjen.

1901 - Rođen je italijanski nuklearni fizičar Enriko Fermi, koji je prvi bombardovao uran neutronima, dobitnik Nobelove nagrade za fiziku 1938. Zasnovao je teoriju kretanja neutrona, a u Drugom svetskom ratu je u SAD, gde je 1938. emigrirao iz fašističke Italije, na Čikaškom univerzitetu rukovodio gradnjom prvog nuklearnog reaktora. Njegovim imenom nazvano je više pojmova u nuklearnoj fizici: "Fermijevo pravilo selekcije", "Fermijev model gasa", "Fermijeva 'starost' neutrona", fermi kao jedinica za dužinu.

1913 - Sa broda kojim je putovao iz Antverpena u London nestao je nemački inženjer Rudolf Dizel, koji je 1893. konstruisao prvi motor sa unutrašnjim sagorevanjem.

1938 - U Minhenu su Velika Britanija, Francuska, Italija i Nemačka potpisale sporazum kojim su zapadni saveznici prepustili Nemačkoj oblast takozvanih Sudeta (češke teritorije sa nemačkom većinom). Sporazum je označio kraj Čehoslovačke. Marta 1939. Čehoslovačka je i formalno prestala da postoji.

1958 - Emitovan je prvi zajednički program TV odašiljača u Beogradu, Zagrebu i Ljubljani.

1988 - Mirovne snage UN su dobile Nobelovu nagradu za mir.

2010 - Preminuo je Vojislav Voki Kostić, srpski kompozitor i pisac. Komponovao je 93 dela ozbiljne muzike, kao i muziku za 67 filmova, 310 pozorišnih predstava, 20 TV serija, 40 filmova, niz radio drama. Objavio je 33 ploče, tri knjige i više desetina naučnih radova, eseja i studija.

 

Izvor: Zanimljive informacije